حدود یک قرن از زمانی که ویلیام اسلر بیسموت را درمان زخم معده می‌دانست گذشته است. در آن زمان دسته‌ی proton pump inhibitors – PPIs (مهارکننده پمپ پروتون) هنوز به وجود نیامده بود. داروهایی که قوی‌ترین روش غیر جراحی برای کاهش اسید معده هستند.
بسیاری از داروهای این دسته در ایران موجود هستند. پنتوپرازول (مثلاً با نام تجاری نولپازا از داروسازی اکتوورکو)، امپرازول، لنزوپرازول، اس امپرازول و رابپرازول در داروخانه‌های کشور پیدا می‌شوند.
مهم‌ترین نکته قبل از تجویز پنتوپرازول
شاید مهم‌ترین نکته این باشد که آیا بیمار واقعاً به این دارو نیاز دارد؟ داروهای PPI در سبد دارویی بسیاری از بیماران وجود دارند، بدون آن‌که فرد به آن‌ها نیازی داشته باشد.
شاید افراد هنگام تجویز به این فکر می‌کنند که دارویی “safe” است.
یادمان نرود این‌که یک دارو در دسته‌ی Safe یا حتی Extremely Safe قرار می‌گیرد، به معنای بی‌عارضه بودن نیست.
تداخلات دارویی پنتوپرازول
برخی از داروها با PPI مشکل دارند.
مثلاً جذب مکمل‌هایی مثل آهن و کلسیم و منیزیم با PPI مشکل‌دار می‌شود. جذب داروی لووتیروکسین نیز همین‌طور.
جذب منیزیم آن‌قدر مهم است که توصیه می‌شود در صورت نیاز به مصرف طولانی‌مدت PPI (مثلا بیشتر از یک سال)، سطح منیزیم چک شود.
هم‌چنین PPI با کاهش فاکتور داخلی معده، با جذب B12 نیز تداخل ایجاد می‌کند.
البته مسئله فقط جذب دارو نیست. PPI با متابولیسم برخی از داروها نیز تداخل دارد. در حال حاضر بیشترین تداخل را می‌توان با ارلوتینیب (Erlotinib) در نظر گرفت که در ایران نیز موجود است و برای درمان برخی از سرطان‌های متاستاتیک به کار می‌رود.
بهترین شیوه مصرف پنتوپرازول
یک اشتباه رایج در هنگام گفتن روش مصرف امپرازول و پنتوپرازول و … وجود دارد. آن هم توصیه به مصرف دارو به شکل ناشتا است.
توصیه درست مصرف نیم ساعت تا یک ساعت قبل از صبحانه است.
در صورت نخوردن صبحانه، این اثر PPI در مهار کردن ترشح اسید کم می‌شود؛ زیرا که پمپ‌ها با غذا خوردن به روی غشای سلول قرار می‌گیرند و در حالت استراحت تعداد کمی از آن‌ها روی غشا قرار دارند که مهار شوند.
و از آن‌جایی که غذا باعث تغییر میزان جذب دارو می‌شود، توصیه به مصرف قبل از غذا می‌شود و نه به همراه غذا.
فراموش کردن یک دوز پنتوپرازول
در صورت فراموش کردن دوز صبحانه، نیم ساعت تا یک ساعت قبل از ناهار یا شام دارو را می‌توان مصرف کرد. اما در صورت فراموش کردن کامل، دو عدد قرص در روز بعد با هم مصرف نشود.
عوارض مهم و شایع پنتوپرازول
عوارض پنتوپرازول را در سه دسته می‌توان بررسی کرد:
- افزایش ریسک برخی از عفونت‌ها
- عوارض کلیوی
- کاهش جذب یا تغییر متابولیسم برخی از داروها و مکمل‌ها
دقت کنید که این لیست جامع و مانع نیست. مثلاً ما به عوارضی همچون افزایش گاسترین و در نتیجه ایجاد fundic gland polyp نمی‌پردازیم.
اما در حد کاربردی برای طبابت روزمره، این سه دسته را حواسمان باشد.
در دسته‌ی افزایش ریسک عفونت، از مهم‌ترین عفونت‌های مد نظر، اسهال ناشی از Clostridioides difficile هست. حتی بدون مصرف آنتی‌بیوتیک نیز این اسهال در زمان مصرف PPI گزارش شده است.
هم‌چنین گزارش‌هایی از افزایش ریسک پنومونی وجود دارد.
در مورد عوارض کلیوی باید در نظر داشته باشیم که PPI از داروهایی است که نفریت بینابینی (interstitial nephritis) به دنبال مصرف آن گزارش شده است.
مدیریت تداخلات دارویی پنتوپرازول
دارو با جذب لووتیروکسین تداخل دارد. متأسفانه یک اشتباه رایج نیز در این‌جا وجود دارد. این‌که می‌گویند اول لووتیروکسین را مصرف بکن و نیم ساعت بعد پنتوپرازول را و نیم ساعت بعد غذا را.
کاهش جذب لووتیروکسین با خود قرص نیست. بلکه به خاطر کاهش اسید است.
پس بهترین کار ممکن این است که پس از چند هفته از شروع مصرف (مثلاً شش هفته)، سطح TSH مجدداً چک شود. در صورت این‌که بیمار قرار است طولانی‌مدت پنتوپرازول مصرف بکند، برای افزایش جذب لووتیروکسین، مجبور به افزایش دوز آن هستیم.
همین اتفاق برای منیزیم و آهن و کلسیم نیز می‌افتد.
برای آهن می‌توان از شربت به جای قرص استفاده کرد. کمی اثر نبودن اسید را جبران می‌کند. اما عمدتاً نیاز دارند که دوره درمان را طولانی‌تر کرد.
برای کلسیم می‌توان از کلسیم سیترات به جای کلسیم کربنات استفاده کرد که نیازی به اسید معده برای جذب ندارد.
ممکن است فرد نیازمند مصرف مکمل منیزیم نیز شود.
مدیریت عوارض کلیوی پنتوپرازول
طبق گایدلاین Gloucestershire Gastroenterology Group، توصیه می‌شود در صورت بروز نارسایی حاد کلیه شدید (stage 3)، این داروها تا زمان مشخص شدن علت AKI، قطع شوند. اگر علت مشخص است، مثلاً می‌دانیم که به خاطر هایپوولمی دچار AKI شده، نیازی به قطع دارو نیست.
در نارسایی مزمن کلیه، در صورتی که فرد واقعاً به دارو احتیاج داشته باشد، می‌توان آن را ادامه داد. در حال حاضر شواهد کافی برای اظهار نظر قطعی وجود ندارد.